KOŁA

Koło garncarskie w swojej długiej historii przybierało różne kształty zachowując główną funkcję, jaką jest obrót tworzącego się naczynia. Uczeni stworzyli wiele typologii, jak też do tej pory prowadzone są badania nad historią konstrukcji i zasięgu występowania poszczególnych form. W naszej pracowni w ciągu wielu lat zrekonstruowałem kilka podstawowych modeli tego urządzenia. Pozwoliło mi to na prowadzenie doświadczeń związanych ze sposobem wytwarzania ceramiki pochodzącej z różnych epok historycznych i regionów świata. Poniżej przedstawiam krótką techniczną charakterystykę posiadanych przez nas kół garncarskich:

Koło garncarskie bezwładnościowe typu niemieckiego
o napędzie nożnym. Konstrukcja ramowa dwuławkowa, wykonana jest z drewna sosnowego. Krąg średnicy o 97 cm, ważący 36 kg. Stolik do toczenia wyposażony jest w nakładkę dwutrzpieniową typu angielskiego. Jest to najbardziej uniwersalne, nowoczesne a zarazem tradycyjne koło garncarskie posiadające wiele lokalnych odmian. W naszej pracowni koło to służy do tworzenia wszystkich typów ceramiki tradycyjnej, koło wykorzystywane jest także do zdobnictwa naczyń. Narzędzie to najdłużej funkcjonuje w naszej pracowni, przy jego pomocy prowadzimy warsztaty.

Koło garncarskie szprychowe o napędzie drążkowym
z dostawianymi ławami, pozwalającymi na niski zasiad. Urządzenie wykonałem z dużego dębowego i okutego obręczą koła od wozu. W trakcie rekonstrukcji wzorowałem się na późnośredniowiecznej ikonografii z terenów Środkowej Europy. Zaletą koła jest pomysłowa adaptacja łatwo dostępnego w dawnych czasach wyrobu kołodziejskiego, jak też i prostota wykonania. Podczas pracy na kole konieczna jest umiejętność zdejmowania naczyń z obracającego się stolika. Jest to najbardziej widowiskowe koło, wykorzystujemy jest podczas historycznych pokazów plenerowych. Rekonstrukcja powstała w 2011 r. w Garncarni.

Koło garncarskie szybkoobrotowe sponowe
o napędzie drążkowym. Całość wraz z łożyskiem ciernym wykonałem z różnych gatunków drewna. Urządzenie jest prezentacja ideową konstrukcyjnych rozwiązań, prymitywnych kół garncarskich, w których możliwe jest uzyskanie szybkich, stabilnych obrotów. Tworzenie ceramiki odbywa się na stojąco. Koło może też pracować w specjalnym wykopie, a wówczas górna tarcza znajduje się na poziomie podłogi pracowni. Rekonstrukcja powstała w 2010 r. w Garncarni, i po raz pierwszy prezentowana była na spotkaniu historycznym w Gnieźnie.

Koło garncarskie azjatyckie o napędzie drążkowym, nazywane przez nas kołem japońskim.
Drewniana konstrukcja skrzyniowa pozwala toczyć ceramikę w tradycyjnym, japońskim stylu. Krąg o dużej masie bezwładnościowej po rozpędzeniu, w swobodnym ruchu, obraca się ponad godzinę czasu, co jest efektem zastosowania specjalnych łożysk jak też umiejętnego znalezienia środka ciężkości układu. Głowica koła wyposażona jest w nakładki. Zasiad na kole, bezgłośna praca, jak też walory relaksacyjne tego kręgu pozwalają odkryć inne aspekty rzemiosła garncarskiego, tak różne od produkcji ceramiki. Garncarnia jest prekursorem zastosowania i propagowania azjatyckich kół, w działaniach relaksacyjno-terapeutycznych. Dzięki konstrukcji skrzyniowej koło jest łatwe w przewożeniu, utrzymaniu czystości i bezpieczne dla użytkowników. Prezentowane rozwiązanie techniczne jest moją autorską adaptacją tradycyjnych kół azjatyckich. Rekonstrukcja powstała w 2003 r.

Koła garncarskie o jednopunktowym podparciu, wykonane z litego drewna dębowego, nazwane zostało przez nas indyjskim kołem garncarskim, ze względu na swoje starożytne pochodzenie. Krąg o wadze 70 kg, w całości wykonałem bez zastosowania metalowych łączników i kleju. Posiada bardzo prymitywne drewniane łożysko, którego punkt podparcia znajduje się w środku ciężkości kręgu. Garncarz wprowadza krąg w ruch, przy pomocy drążka w pozycji stojącej a wytacza naczynie w pozycji kucznej. Rekonstrukcja tego typu kręgu pozwala weryfikować teorie o początkach garncarstwa „szybkoobrotowego”. Rekonstrukcja powstała w 2011 r.

Koło garncarskie sponowe wolnoobrotowe
w całości wykonane jest z drewna. Górny stolik zwany zwiszajem i dolny krążek zwany biegaczek, spięte są ze sobą beleczkami (sponami), stąd pochodzi nazwa koła sponowego. Całość obraca się na nieruchomej osi. Lekki typ koła służy do ręcznego lepienia naczyń jako obrotowa podstawka. Z tego typu kołem związane jest przysłowie „nie święci garnki lepię”.

Koło garncarskie szybkoobrotowe sześciosponowe.
Kształtem swoim nawiązuje do wyobrażeń ikonograficznych z XV, XVI w oraz treści pieczęci cechowych. Elementy koła wykonane są z lite drewna dębowego łączone na dyble klinowane. Łożyskowanie cierne z drewna grabowego. Waga górnego kręgu 38 kg, przy średnicy 65 cm, zaś dolnego kręgu – 8 kg przy średnicy 35 cm. Toczący naczynia siedzi na osobnym zydlu – nieodzowna jest bosa stopa do napędu kręgu, gwarantująca szybkie obroty. Koło jest eksperymentalnym urządzeniem, które wymienne elementy drewnianych łożysk pozwalają badać stopień odporności różnych gatunków drewna na ścieralność podczas toczenia naczyń. Uchwycone zasady konstruowania szybkoobrotowych kół garncarskich późnego średniowiecza, dało nam też możliwość badania szybkości wytwarzania ceramiki jak też jest nieodzowne przy interpretacji śladów technologicznych na oryginalnych obiektach.

Koło garncarskie bezwładnościowe typu niemieckiego o napędzie nożno-silnikowym.
Konstrukcja ramowa dwuławkowa, wykonana z drewna sosnowego. Krąg średnicy około 85 cm, ważący 30 kg. Stolik do toczenia może dodatkowo być wyposażony w nakładkę dwutrzpieniową typu angielskiego. Konstrukcja jest połączeniem tradycyjnego koła napędzanego siłami mięśni z napędem elektrycznym. W zależności od potrzeb osoby toczącej, przez lekkie naciśnięcie widocznej na zdjęciu poziomej deseczki, koło obraca się dzięki pracy silnika elektrycznego zamontowanego na ramie. Zastosowanie sprzęgła ciernego, pozwala wygenerować różnej prędkości obroty, co jest szczególnie ważne podczas sprawnego toczenia. Jednocześnie koło może być używane w tradycyjny sposób, czyli jako koło garncarskie o napędzie nożnym. W konstrukcji koła został zastosowany silnik trójfazowy o mocy 0,37 kW o standardowym zabezpieczeniu oraz 16 A włącznik łukowy.

Wszystkie koła wykonujemy w Garncarni na zamówienie. W tym celu zapraszamy do kontaktu mailowego.